Skypetestament als tijdelijke oplossing in noodgevallen

Samenvatting van het standpunt van het bestuur van de EPN over het passeren van testamenten in crisissituaties via videobellen

De Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN) signaleert dat als gevolg van de coronacrisis op dit moment een steeds groter wordende groep mensen geen testament meer kan maken, terwijl de behoefte om juist nu een testament te hebben toeneemt. Het gaat hierbij met name om mensen in verpleeghuizen, ziekenhuizen en mensen die zich in thuisisolatie bevinden. Maar ook bij mensen die zich niet op een geïsoleerde plaats bevinden, bestaat vanwege het coronavirus de sterke behoefte – zowel vanuit de burger (testateur) als vanuit het notariaat – om gedurende deze crisissituatie een testament op afstand te passeren. Bijvoorbeeld via Skype of een andere videobelverbinding. Op die manier wordt de verspreiding van het virus beperkt en kan de continuïteit van de notariële dienstverlening op termijn het beste worden gewaarborgd.

Huidige wetgeving: lijfelijk verschijnen voor de notaris

Voor een Skypetestament ontbreekt op dit moment echter een wettelijke basis. Uitgangspunt in de wet is namelijk dat de testateur en de notaris lijfelijk in elkaars aanwezigheid zijn als het testament voor de notaris passeert. De testateur “verschijnt voor” de notaris, staat in de wet. Verschijnen op een beeldscherm, bijvoorbeeld via Skype, is daarvoor niet toereikend. Dat betekent dat het passeren van een testament via Skype op dit moment geen wettelijke basis heeft. Dat is in deze crisissituatie zeer onwenselijk, omdat mensen juist nu hun zaken goed willen regelen voor als zij onverhoopt het slachtoffer worden van het coronavirus.

Nood breekt wet?

Er wordt door sommigen binnen de beroepsgroep gesuggereerd dat de notaris in deze crisissituatie op basis van de huidige wetgeving via beeldbellen een testament zou kunnen passeren, in de hoop dat het testament ondanks het niet lijfelijk verschijnen tóch het beoogde rechtsgevolg zal hebben. De tweede juridische hobbel die daarbij genomen moet worden, namelijk dat de testateur het testament dan niet zelf kan ondertekenen, wordt dan opgelost met een verwijzing naar artikel 43 lid 4 van de Wet op het notarisambt, dat eigenlijk geschreven is voor mensen met bijvoorbeeld een gebroken arm (en niet voor het “op afstand” passeren van een testament).

Toch kan in deze crisissituatie, mede vanwege het onomkeerbare gevolg als de uiterste wil niet in een akte is vastgelegd, de gedachte bij de notaris en de testateur zijn: “iets is beter dan niets”. Maar op deze manier kan dus bij de huidige stand van de wetgeving aan de testateur geen rechtszekerheid worden geboden ten aanzien van de geldigheid van zijn testament.

Standpunt van de EPN
Het bestuur van de EPN is van mening dat de wet (Boek 4 Burgerlijk Wetboek en de Wet op het notarisambt) op dit moment niet de mogelijkheid biedt om een testament via Skype te passeren. Een dergelijk testament mist authenticiteit en is, alle goede bedoelingen ten spijt, niet geldig.

Dit standpunt wordt onderschreven door de Wetenschappelijke adviesraad van de EPN , bestaande uit mr. P. Blokland, prof. dr. B.E. Reinhartz (Universiteit van Amsterdam), mr. F.A.M. Schoenmaker, prof. dr. F. Sonneveldt (Universiteit Leiden) en prof. dr. A.H.N. Stollenwerck (emeritus hoogleraar Vrije Universiteit Amsterdam) , alsmede door een aantal hoogleraren notarieel recht en burgerlijk recht, onder wie prof. mr. drs. J.W.A. Biemans (Universiteit Utrecht), prof. mr. W.G. Huijgen (Universiteit Leiden) en prof. mr. dr. W.D. Kolkman (Rijksuniversiteit Groningen), emeritus hoogleraar prof. mr. M.J.A. van Mourik en prof. mr. A.J.M. Nuytinck (Radboud Universiteit Nijmegen en Erasmus Universiteit Rotterdam).

Het bestuur van de EPN sluit niet uit dat de rechter aan een niet geldig Skypetestament achteraf toch de beoogde rechtsgevolgen zal verbinden. Het bestuur van de EPN begrijpt dat de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) een andere rol heeft dan de EPN en dat de KNB vanuit die rol notarissen steunt die kiezen voor een pragmatische oplossing.

Nu al meewerken aan een Skypetestament?

Het bestuur van de EPN neemt nadrukkelijk geen standpunt in over de vraag of notarissen op dit moment (op basis van de huidige stand van de wetgeving) al dan niet zouden moeten meewerken aan het passeren van een testament via Skype. Dat is een eigen verantwoordelijkheid van iedere individuele notaris en die kan daarin van geval tot geval een afweging maken. Het bestuur is in elk geval van mening dat een notaris (op basis van de huidige stand van de wetgeving) niet gedwongen kan worden om mee te werken aan een Skypetestament.

Oproep tot een noodwet

De EPN roept de regering op om zo snel mogelijk een noodwet af te kondigen die gedurende deze crisissituatie het passeren van een Skypetestament mogelijk maakt. Daarbij kan worden gedacht aan een testament dat binnen een half jaar nadat de crisissituatie is geëindigd alsnog “lijfelijk” bij de notaris bekrachtigd wordt, zoals dat thans ook in artikel 4:107 BW is bepaald voor een andere noodtestamenten. Zo’n wet kan bovendien voorkomen dat de rechterlijke macht in de toekomst verder overbelast wordt door procedures over de geldigheid van testamenten die in deze crisissituatie gemaakt zijn.

De EPN is graag bereid om de regering te helpen bij het voorbereiden van een dergelijke noodwet.

Steun van andere beroepsgroepen

Naast de genoemde wetenschappers onderschrijft de Vereniging Erfrecht Advocaten Nederland (VEAN) de urgentie van het door EPN gesignaleerde probleem en ondersteunt het initiatief tot het doen van een oproep aan de regering.

U kunt hier de brief van EPN aan minister Dekker downloaden: